Sanatana Dharmę (tak w Indiach nazywa się hinduizm) można słusznie uznać za najstarszą religię na ziemi. Nie da się jej przypisać do żadnego konkretnego okresu historycznego, nie ma też jednego założyciela. Według najstarszych religijnych tekstów ludzkości – Wed (Rigweda, Samaweda, Jadźurweda i Atharwaweda) – Sanatana Dharma powstała równocześnie z kreacją Wszechświata.

Obecnie na świecie jest ponad miliard wyznawców Sanatana Dharmy.

W tekstach wedyjskich Sanatana Dharma nie jest traktowana jako jedno konkretne nauczanie, lecz raczej jako szczególny sposób widzenia życia i duchowej ścieżki. W tym kontekście można powiedzieć, że wszystkie znane dziś religie odzwierciedlają pewien aspekt Sanatana Dharmy.

Prawna definicja Sanatana Dharmy (hinduizmu) została sformułowana przez Sąd Najwyższy Indii w 1966 roku, a jej doprecyzowanie nastąpiło 2 lipca 1995 roku. Wskazano w niej siedem podstawowych cech:

1. Szacunek wobec Wed jako najwyższego autorytetu w sprawach religijnych i filozoficznych.

2. Duch tolerancji wobec innych punktów widzenia, wynikający z uznania, że prawda ma wiele aspektów.

3. Uznanie kosmicznego „wielkiego rytmu świata” – ogromnych cykli stworzenia, podtrzymywania i zniszczenia Wszechświata, następujących po sobie w nieskończonej sekwencji – koncepcji wspólnej dla wszystkich sześciu głównych systemów filozofii hinduistycznej.

4. Wiara w reinkarnację (wielokrotne odrodzenie) i wcześniejsze istnienie duszy (indywidualnej istoty duchowej).

5. Uznanie, że wyzwolenie (moksha) z „koła wcieleń” może być osiągnięte różnymi ścieżkami.

6. Akceptacja zarówno kultu bóstw w widzialnej postaci, jak i odrzucenia czczenia formy – jako równoprawnych podejść.

7. Zrozumienie, że w przeciwieństwie do innych religii, hinduizm nie jest związany z przyjęciem konkretnego zestawu dogmatów filozoficznych.

Ani w cechach samego hinduizmu, ani w wykazie kryteriów, które powinien spełniać wyznawca hinduizmu, Sąd Najwyższy Indii nie uwzględnił żadnych kryteriów narodowo-etnicznych.

Podstawowe założenia i postulaty Sanatana Dharmy:

• Yama

-       Ahimsa – niestosowanie przemocy, niekrzywdzenie.

-       Satya – prawdomówność.

-       Asteya – nieprzywłaszczanie cudzej własności.

-       Brahmacharya – wstrzemięźliwość dla mnichów oraz umiarkowane życie seksualne dla świeckich.

-       Aparigraha – brak chciwości, niegromadzenie.

• Niyama

-       Tapas – samodyscyplina, zdolność do samokontroli i gorliwej praktyki duchowej.

-       Santosha – zadowolenie z tego, co jest; radosny stosunek do życia, wdzięczność.

-       Shaucha – czystość zewnętrzna i wewnętrzna: czystość ciała i czystość myśli.

-       Svadhyaya – studiowanie świętych tekstów.

-       Ishvara-pranidhana – przyjęcie Boga jako jedynego ideału w życiu, poświęcenie życia poznaniu Boga i duchowej ścieżce.

• Karma i moksha

Wiara w to, że każde działanie przynosi odpowiednie skutki – stąd dążenie do gromadzenia pozytywnych rezultatów oraz unikanie nieharmonijnych przejawów ciała, mowy i umysłu, by nie tworzyć negatywnych przyczyn. Wiara w to, że dzięki właściwemu duchowemu przewodnictwu i wytrwałej praktyce można osiągnąć Wyzwolenie (moksha) z uwarunkowań ziemskiego, śmiertelnego świata.

• Sadhana i tapasya

Wiara w metody przekazane przez nauczycieli i gorliwa praktyka przez całe życie aż do osiągnięcia Wyzwolenia. Uporządkowanie całego życia zgodnie z duchową praktyką.

• Zasada Guru–uczeń

Akceptacja duchowego autorytetu i bezpośredniego prowadzenia przez Nauczyciela.

Istnieje dziewięć podstawowych założeń wiary, czyli śraddha, które – choć nie wyczerpują tematu – stanowią zwięzłe ujęcie duchowości hinduistycznej.

1. Hinduiści wierzą w boskość Wed, najstarszego Pisma na świecie, i czczą Agamy jako równie objawione. Te pierwotne hymny są słowem Boga i stanowią fundament Sanātana Dharmy – wiecznej religii, która nie ma ani początku, ani końca.

2. Hinduiści wierzą w jedno wszechprzenikające Najwyższe Istnienie, które jest jednocześnie immanentne i transcendentne, będąc zarówno Stwórcą, jak i Niejawną Rzeczywistością.

3. Hinduiści wierzą, że Wszechświat podlega nieskończonym cyklom stworzenia, trwania i rozpuszczenia.

4. Hinduiści wierzą w karmę, prawo przyczyny i skutku, zgodnie z którym każda jednostka tworzy swój własny los poprzez myśli, słowa i czyny.

5. Hinduiści wierzą, że dusza wciela się wielokrotnie, rozwijając się poprzez liczne narodziny, aż do całkowitego wyczerpania karmy i osiągnięcia mokṣy – duchowej wiedzy i wyzwolenia z cyklu odrodzeń.

6. Hinduiści wierzą, że w niewidzialnych światach żyją boskie istoty, i że świątynne nabożeństwa, rytuały, sakramenty, a także osobista praktyka obrzędów umożliwiają komunikację z tymi dewami i bogami (mahādewami).

7. Hinduiści wierzą, że duchowo przebudzony nauczyciel, czyli sadguru, jest niezbędny, by poznać Transcendentny Absolut, a także że ważne są osobista dyscyplina, prawe postępowanie, oczyszczenie, pielgrzymki, dążenie do samopoznania i medytacja.

8. Hinduiści wierzą, że całe życie jest święte i powinno być kochane oraz czczone, dlatego praktykują ahiṃsę – niekrzywdzenie.

9. Hinduiści wierzą, że żadna pojedyncza religia nie głosi wyłącznego i jedynego sposobu zbawienia, wyprzedzającego inne, lecz że wszystkie autentyczne religijne ścieżki są aspektami Czystej Miłości i Światła Boga, zasługującymi na tolerancję i zrozumienie.

Sādguru Śivaya Subramuniya Swāmī, „Taniec z Śiwą”

Pañca-śraddhā – (z sanskr. „pięć wierzeń”) – to skrócony opis hinduistycznego „symbolu wiary”:

1. Sarva brahman – Bóg, Absolut, jest wszystkim; przenika wszystko, a dusza również jest boska.

2. Mandira – wiara w świątynie i boskie istoty, z którymi można nawiązywać kontakt poprzez rytuały czci, modlitwy i oddawanie pokłonów.

3. Karma – wiara w prawo przyczyny i skutku.

4. Saṃsāra-mokṣa – świat to krąg narodzin i śmierci uwarunkowanych dusz, od którego należy się wyzwolić.

5. Vedy i sadguru – konieczność świętych pism i duchowego nauczyciela (guru).

Sercem Sanātana Dharmy jest nauka o niedualności świata (Advaita Vedānta). Oto podstawowe postulaty Adwaity:

• Cały świat jest przejawem umysłu; świadomość twórcza i stworzony świat są nierozdzielne – jak sen i śniący.

• Myśl: „jestem ciałem” – jest fałszywa, zrozumienie „jestem Absolutem” – jest prawdziwe.

• Całe niewiedza dotycząca natury Rzeczywistości zostaje usunięte przez samopoznanie i medytację.